"Nieizolacyjne środki zapobiegawcze" - nowy raport Forum Obywatelskiego Rozwoju, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Polskiej Rady Biznesu

Sądy i prokuratorzy wciąż stosują zbyt mało nieizolacyjnych środków zapobiegawczych – wynika z raportu przygotowanego wspólnie przez Helsińską Fundację Praw Człowieka, Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR oraz Polską Radę Biznesu w ramach wspólnego projektu „Lepszy Wymiar Sprawiedliwości”.

Raport „Nieizolacyjne środki zapobiegawcze” jest analizą praktyki orzekania w postępowaniu karnym takich środków jak np. poręczenie, dozór policyjny, zakaz opuszczania kraju czy zawieszenie w czynnościach służbowych. Autorzy skonfrontowali orzekanie o tych środkach z praktyką stosowania tymczasowego aresztowania.

Zdaniem autorów raportu, mimo zachodzących zmian, organy krajowe zbyt często stosują w instrumentalny sposób tymczasowe aresztowania. „Największy spadek liczby tymczasowo aresztowanych odnotowano na przełomie 2007 i 2008 r.” – mówi Katarzyna Wiśniewska, współautorka raportu – „Jednak od 2008 r. liczba osób tymczasowo aresztowanych utrzymuje się na tym samym poziomie i wynosi średnio około 9.000 osób”.

Autorzy uważają, że wykorzystanie tymczasowego aresztowania powinno być zgodne z zaleceniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał wielokrotnie w polskich sprawach podkreślał, że organy krajowe w pierwszej kolejności powinny rozważyć zastosowanie jednego z środków nieizolacyjnych, przed podjęciem decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

Przykładowo, w 2010 r. sądy rejonowe wydały prawie 19.000 postanowień o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. W tym samym czasie sądy rejonowe wydały 7.000 postanowień o zastosowaniu poręczenia majątkowego, zaledwie 66 postanowień o zastosowaniu poręczenia osobistego i tylko 2 postanowienia o zastosowaniu poręczenia społecznego.

Większość ankietowanych w toku przygotowywania raportu adwokatów wskazywała, że niska liczba orzekanych poręczeń społecznych i osobistych wynika z braku zaufania organów postępowania do obywateli oraz braku istnienia ugruntowanych więzi społecznych.

Odrębną kwestią jest różna praktyka stosowania tych środków. W pierwszej połowie 2010 r. w okręgu kieleckim sądy rejonowe zastosowały 735 poręczeń majątkowych, podczas gdy w okręgu zamojskim zastosowano tylko jedno poręczenie majątkowe.

Raport uzupełniony jest wypowiedziami sędziów, prokuratorów i adwokatów odnośnie praktycznego zastosowania prawa w tym zakresie. „Czytelnik Raportu uzyskuje dzięki tym analizom klarowny obraz rzeczywistego stanu rzeczy w zakresie funkcjonowania środków nieizolacyjnych” – stwierdził prof. Włodzimierz Wróbel w recenzji do raportu.

Autorzy rekomendują w raporcie zmianę przepisów kodeksu postępowania karnego, w tym zakresie, który obecnie umożliwia zastosowanie tymczasowego aresztowania ze względu na grożącą surową karę. „Naszym zdaniem nowelizacja tego przepisu wymusiłaby na sądach i prokuraturze częstsze stosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych” – mówi dr Adam Bodnar.

„Jednocześnie postulujemy upowszechnienie praktyki łącznego stosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych” – mówi Dominika Gmerek, współautorka raportu. Jej zdaniem, efektem takiej praktyki byłoby większe zabezpieczenie toku postępowania bez konieczności stosowania tymczasowego aresztowania.