Forum Obywatelskiego Rozwoju prezentuje drugi z serii raportów na temat kryzysu praworządności w Polsce. Druga część dotyczy międzynarodowych reakcji na kryzys i obejmuje Unię Europejską, Radę Europy, ONZ i pojedyncze pomioty, takie jak organizacje pozarządowe i państwa.
Wstęp:
Jako członek wielu organizacji międzynarodowych, Polska odnosi korzyści z wielostronnej współpracy, dostępu do zagranicznych rynków i przewag komparatywnych. Część z tych podmiotów osiągnęła daleko idący stopień integracji w porównaniu do klasycznych organizacji międzynarodowych.
W przełomowych wyrokach z lat 60. XX w., Trybunał Sprawiedliwości UE zwrócił uwagę, że w przeciwieństwie do tradycyjnych umów międzynarodowych, Unia Europejska ustanowiła nowy porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale również ich obywatele. Dlatego też, w celu skutecznego wypełniania obowiązków wynikających z traktatów i dla ochrony praw i wolności obywateli, państwa członkowskie mają obowiązek przestrzegać zasady rządów prawa. Zasada ta została następnie wyrażona wprost w traktatach jako jedna z wartości, na których opiera się Unia oraz jako jeden z warunków ubiegania się o członkostwo.
Podobnie, w traktacie założycielskim Rady Europy zobowiązano jej członków do poszanowania zasady rządów prawa, co – jak wynika z preambuły do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – stanowi wyraz przywiązana do zasad uznawanych za fundament współczesnych demokracji i element wspólnego dziedzictwa państw Europy. Nie bez przyczyny zatem ETPCz stale podkreśla, że konwencja czerpie inspirację z zasady rządów prawa, a praworządność wybrzmiewa w każdym jej artykule i stanowi podstawę demokratycznego społeczeństwa i europejskiego porządku publicznego.
Kryzys praworządności, który obserwujemy w Polsce od końca 2015 r. zagraża nie tylko naszemu państwu, ale także organizacjom międzynarodowym, których Polska jest członkiem. Stopień tego zagrożenia zależy wprost od poziomu i stopnia integracji oraz wzajemnych zobowiązań między państwami członkowskimi. Zagrożenie dla rządów prawa – w szczególności w odniesieniu do wymiaru sprawiedliwości – dotyka każdej dziedziny, jaką obejmuje dana organizacja, gdyż ogranicza ono skuteczną realizację zobowiązań międzynarodowych niezależnie od przedmiotu regulacji. Aby zapobiec powstawaniu lub pogłębieniu się takich zagrożeń, organizacje międzynarodowe muszą posiadać stosowne mechanizmy, aby nie narazić na ryzyko fiaska całego projektu, jak ma to miejsce w przypadku Unii Europejskiej.
Raport obejmuje międzynarodowe i europejskie reakcje na kryzys praworządności w Polsce. Skupia się on przede wszystkim na politycznych i sądowych mechanizmach Unii Europejskiej, z uwagi na ich znaczny wpływ na sytuację w Polsce oraz szeroki zakres wykorzystanych narzędzi. Odnosi się także do Rady Europy, ONZ i ich agend, jak i środków przyjętych przez pojedyncze podmioty. W raporcie podjęto również próbę oceny tych narzędzi oraz przedstawiono rekomendacje w celu ich wzmocnienia i zwiększenia skuteczności powstrzymania kryzysu.
To drugi z serii czterech raportów Forum Obywatelskiego Rozwoju na temat kryzysu praworządności w Polsce. W pierwszym z nich analizowaliśmy obecną sytuację z perspektywy krajowej i porównawczej. Wyjaśniliśmy przyczynę kryzysu i przedstawiliśmy zasadnicznej zmiany w wymiarze sprawiedliwości od końca 2015 r. Ponadto, pokazaliśmy negatywny wpływ kryzysu na pozycję Polski w międzynarodowych rankingach. Zalecamy zapoznać się z tym raportem w pierwszej kolejności, tak by mieć okazję do zrozumienia tła i istoty kryzysu.
Ten, jak również kolejne raporty – podobnie jak projekt Rule of Law in Poland – oparte są na przekonaniu, że przestrzeganie praworządności, tak w Polsce, jak i w innych państwach UE, jest istotne nie tylko dla ich obywateli, ale również dla przyszłości Unii Europejskiej jako wspólnoty państw o wysokiej jakości instytucji demokratycznych chroniących prawa człowieka.
Jest to drugi z cyklu raportów, które powstają w ramach projektu realizowanego przy wsparciu Fundacji im. Friedricha Naumanna (z niem. Friedrich Naumann Stiftung für die Freiheit; z ang. Friedrich Naumann Foundation for Freedom), która od dziesiątek lat zajmuje się promocją i wsparciem wolności i idee liberalnych, w tym praworządności, w wielu miejscach na świecie.
Pełna treść raportu dostępna do pobrania poniżej
Kontakt do autorów:
Marek Tatała, wiceprezes zarządu FOR
marek.tatala@for.org.pl
Eliza Rutynowska, prawniczka FOR
eliza.rutynowska@for.org.pl
Patryk Wachowiec, analityk prawny FOR
patryk.wachowiec@for.org.pl
Pliki do pobrania:
