Rządy prawa są fundamentem ustroju demokratycznego. Niezależność sądownictwa, równość wobec prawa, prawo do rzetelnego procesu oraz podział i równoważenie się władz stanowią gwarancję wolności jednostki i poszanowania jej praw. Praworządne państwo jest również jednym z najistotniejszych czynników zapewniających stabilność i swobodę obrotu gospodarczego – nie jest przypadkiem, iż państwa przestrzegające najwyższych standardów rządów prawa znajdują się wśród najbogatszych na świecie.
Temat rządów prawa w europejskiej debacie publicznej pojawia się najczęściej za sprawą dwóch krajów: Polski i Węgier. To właśnie rządy tych dwóch krajów najsilniej oponowały wobec mechanizmu powiązania funduszy unijnych z praworządnością podczas szczytu Unii Europejskiej, który odbył się w lipcu 2020 roku. Pomimo tego połączenie finansowania z środków UE z przestrzeganiem unijnych wartości (w tym rządów prawa) znalazło się w końcowym porozumieniu zawartym na szczycie.
Zwycięstwo Andrzeja Dudy w wyborach prezydenckich jest również istotnym czynnikiem dla przyszłości praworządności w Polsce. Podczas swojej pierwszej kadencji Prezydent Duda poparł większość zmian w obszarze wymiaru sprawiedliwości, które przyczyniły się do ograniczenia niezależności władzy sądowniczej, osłabienia ochrony praw jednostki oraz pogorszenia jakości wymiaru sprawiedliwości. Druga kadencja Andrzeja Dudy oznacza, iż możemy spodziewać się kontynuacji „reform” oraz dalszej degradacji państwa prawa w Polsce.
Zanim zaczniemy odnosić się do kolejnych, zapowiadanych „reform” w wymiarze sprawiedliwości warto wiedzieć jaka jest sytuacja państwa prawa w Polsce. Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR) wydała raport, w języku angielskim, na temat stanu praworządności w Polsce w 2020 r. pt. "Rule of Law in Poland 2020: a diagnosis of the deterioration of the rule of law from a comparative perspective”. W raporcie, którego autorami są Marek Tatała, Eliza Rutynowska i Patryk Wachowiec, znaleźć można podsumowanie zmian w Trybunale Konstytucyjnym, Krajowej Radzie Sądownictwa, Sądzie Najwyższym, sądach powszechnych i prokuraturze w ostatnich pięciu latach. Autorzy omówili też uzasadnienia „reform” propagowane przez rządzących w ramach ataków na państwo prawa.
Ważną część raportu stanowi analiza porównawcza z wykorzystaniem międzynarodowych rankingów i powszechnie przyjętych dla oceny jakości demokracji i rządów prawa mierników, takich jak Rule of Law Index (World Justice Project), Nations in Transit (Freedom House), czy EU Justice Scoreboard (Komisja Europejska). Liczymy na to, że wydany w języku angielskim raport będzie wartościowym źródłem informacji dla instytucji Unii Europejskiej, organizacji międzynarodowych, mediów, polityków, przedsiębiorców i opinii publicznej w innych krajach.
Jest to pierwszy z cyklu raportów, które powstają w ramach projektu realizowanego przy wsparciu Fundacji im. Friedricha Naumanna (z niem. Friedrich Naumann Stiftung für die Freiheit; z ang. Friedrich Naumann Foundation for Freedom), która od dziesiątek lat zajmuje się promocją i wsparciem wolności i idee liberalnych, w tym praworządności, w wielu miejscach na świecie.
Pełna treść raportu dostępna do pobrania poniżej
Kontakt do autorów:
Marek Tatała, wiceprezes zarządu FOR
marek.tatala@for.org.pl
Eliza Rutynowska, prawniczka FOR
eliza.rutynowska@for.org.pl
Patryk Wachowiec, analityk prawny FOR
patryk.wachowiec@for.org.pl
