Analiza 21/2016: Kolejne zmiany za rządów PiS, które zwiększą władzę prokuratora nad sądem

Synteza:

• W dniu 4 listopada 2016 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw. Wskazany akt prawny zawiera kolejną regulację zwiększającą władzę prokuratora nad sądem.
   
• Zawarto w nim bowiem przepis nowelizujący art. 5 ustawy z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta¹. Przewiduje on uprawnienie prokuratora do zgłoszenia – przez cały czas trwania postępowania przed sądem I instancji, a więc już po skierowaniu aktu oskarżenia do tego sądu – wniosku o zwrot sprawy w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia. W takim przypadku sąd ma być związany stanowiskiem prokuratora.
   
• Ustawa z 4 listopada 2016 r., w jej pierwotnym brzmieniu, zawierała także o wiele dalej idącą regulację. Zgłoszenie przez prokuratora tożsamego wniosku miało być możliwe również na etapie postępowania odwoławczego, a więc już po wydaniu wyroku przez sąd I instancji. Co więcej, zgłoszenie takiego wniosku miało skutkować automatyczną koniecznością uchylenia przez sąd odwoławczy wyroku sądu I instancji. Opisana powyżej, kontrowersyjna regulacja, została jednak usunięta w drodze poprawki przyjętej przez Senat w uchwale z 15 listopada 2016 r. Dzięki temu ograniczono zakres negatywnych zmian, choć nie wyeliminowano ich w całości. Sejm zaakceptował stanowisko Senatu na posiedzeniu w dniu 30 listopada 2016 r.
   
• Omawiana regulacja w ostatecznie przyjętym brzmieniu nadal rodzi wątpliwości z perspektywy szeregu zasad konstytucyjnych, w szczególności zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP[2]) oraz prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP²), w tym będącej jego elementem zasady równości broni stron procesowych (oskarżyciela i oskarżonego). Uchwalona przez Sejm regulacja ogranicza także prawo oskarżonego o popełnienie przestępstwa do uzyskania wyroku uniewinniającego (definitywnego rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej).
   
• Powyższe rodzi ryzyko arbitralności działań Prokuratury. Istnieje zagrożenie, że wnioski o przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia nie będą motywowane merytorycznymi przesłankami, lecz chęcią uniknięcia „przegranej” przed sądem. Zmiany otwierają też furtkę dla nieuzasadnionego oportunizmu (faktycznego lub procesowego), czyli woli odstąpienia od ścigania przestępstwa (popierania aktu oskarżenia) pomimo istnienia uzasadnionych podstaw do jego ścigania.
   
• Co przy tym istotne, zastosowanie omawianej regulacji będzie obejmowało wszystkie sprawy wszczęte przed 5 sierpnia 2016 r., a więc przed dniem wejścia w życie ustawy z 10 czerwca 2016 r.

Treść całej analizy jest dostępna w załączniku.
Read also English version.

¹Dz.U. z 2016 r. poz. 1070.
²Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.).

Kontakt do autora:

Michał Magdziak, prawnik
e-mail: michal.magdziak@for.org.pl

Pliki do pobrania:

Analiza 21/2016: Kolejne zmiany za rządów PiS, które zwiększą władzę prokuratora nad sądem