Analiza 5/2019: Prokuratura w rękach władzy, czyli na co pozwala prawo

Synteza:

• 8 lipca 2019 r. prokurator Mariusz Krasoń został oddelegowany z Prokuratury Regionalnej w Krakowie do odległej o prawie 300 km i niższej o dwa szczeble w hierarchii Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu. Jako przyczynę przeniesienia Komitet Obrony Sprawiedliwości KOS wskazuje zainicjowanie przez prokuratora Krasonia w maju 2019 r. uchwały Zgromadzenia Prokuratury Regionalnej w Krakowie. Uchwała ta sygnalizuje m.in. ograniczanie niezależności prokuratorów.
   
• Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze, uchwalona głosami PiS¹ przekazała władzę w prokuraturze w ręce jednej osoby – Prokuratora Generalnego i zarazem Ministra Sprawiedliwości. Omówione w analizie zmiany stworzyły dodatkowe  narzędzia do wywierania nacisku na podwładnych prokuratorów. Szeroka ingerencja Prokuratora Generalnego w toczące się postępowania przedsądowe, w tym wzmocnienie władzy szefa prokuratury do przenoszenia spraw, daje też możliwość ścigania niewygodnych dla władzy osób oraz umarzania postępowań wobec tych, którzy są władzy potrzebni lub jej sprzyjają.
   
• Ustawa wprowadzająca ustawę Prawo o prokuraturze z 2016 r.² umożliwiła degradację z najwyższych stanowisk prokuratorskich wykwalifikowanych prokuratorów z dużym doświadczeniem zawodowym. Na ich miejsca do prokuratur pod zmienionymi nazwami awansowano prokuratorów często z najniższego szczebla. Tym sposobem zdegradowano blisko 1/3 prokuratorów byłej Prokuratury Generalnej oraz byłych prokuratur apelacyjnych.
   
• Mechanizm nagradzania i awansów, to kolejne narzędzie do wywierania presji przez władze prokuratury na podległych im prokuratorach. Obecnie możliwe jest awansowanie prokuratora z najniższego szczebla prokuratury do najwyższego.
   
• Oprócz wymienionych zmian, narzędziem odgórnej presji są postępowania dyscyplinarne, na które ma wpływ Minister Sprawiedliwości jako Prokurator Generalny. Powołuje on przewodniczącego i zastępcę przewodniczącego Sądu Dyscyplinarnego przy Prokuratorze Generalnym oraz rzeczników dyscyplinarnych, którzy są oskarżycielami w postępowaniach dyscyplinarnych prokuratorów. Prokurator Generalny może też zażądać wszczęcia postepowania wyjaśniającego wobec konkretnego prokuratora.
   
• To zwiększenie władzy wykorzystywane jest do karania nieposłusznych władzy prokuratorów i wpływania na ich decyzje. Może to więc budzić obawy o rzetelność oraz niezależność postępowania przedsądowego i sądowego wobec obywateli.
   
• Na dodatek, krytycznie należy ocenić ostatni z etapów postępowania dyscyplinarnego prokuratorów, jakim jest postępowanie przed Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego. Składa się ona obecnie wyłącznie z nowo powołanych osób, których zaopiniowała nowa Krajowa Rada Sądownictwa, zdominowana przez nominatów partii rządzącej, a powołał Prezydent Andrzej Duda. Zatem trudno mówić o jej niezależności.
   
• W ostatnich latach uległ zmianie także system dyscyplinarnego karania sędziów. Został silnie uzależniony od Ministra Sprawiedliwości (Prokuratora Generalnego). Umożliwił dyscyplinarne postępowania wobec sędziów i ich nękanie za nieposłuszeństwo wobec władzy i krytykę jej szkodliwych dla wymiaru sprawiedliwości działań. O problemie informowało Forum Obywatelskiego Rozwoju - FOR w swojej analizie "System dyscyplinarny sędziów pod kontrolą Ministra Sprawiedliwości".

¹ Za ustawą głosowało 233 posłów PiS, 2 posłów Kukuz’15 oraz jeden poseł niezależny

² Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze (Dz. U.2016.0.178).

Pełna treść analizy znajduje się w pliku do pobrania poniżej.

Kontakt do autorki:

Karolina Wąsowska, prawnik FOR
​karolina.wasowska@for.org.pl

Pliki do pobrania:

Analiza 5/2019: Prokuratura w rękach władzy, czyli na co pozwala prawo