Analiza 5/2015: Mediacja szansą na usprawnienie wymiaru sprawiedliwości

1. Mediacja a wzrost gospodarczy

W  rankingu 148 krajów przeprowadzonym przez World Economic Forum, dotyczącym skuteczności systemu prawnego w rozwiązywaniu sporów, Polska zajmuje dopiero 119 miejsce¹. Tak niska pozycja wpływa na inne czynniki, które mają duże znaczenie dla wzrostu gospodarki. Przykładem mogą być bezpośrednie inwestycje zagraniczne (foreign direct investment - „FDI”), których napływ może być skutecznie wstrzymywany przez niewydajny system egzekwowania prawa. W  klasyfikacji wpływu prawa na FDI (business impact of rules on FDI) Polska zajmuje we wspomnianym rankingu miejsce 99. Niska skuteczność systemu egzekwowania prawa wpływa bowiem na stopień wykonywalności umów i pociąga za sobą wzrost kosztów finansowania projektów, a co za tym idzie obniża opłacalność inwestycji. Istnieją również badania łączące niewydajność prawa z wielkością firm². Niska efektywność pracy sądów nie pozostaje również bez znaczenia wobec wyboru miejsca rejestracji działalności gospodarczej. Problemy z egzekwowaniem wykonywania umów są też bezpośrednio związane z opóźnianiem płatności, co może prowadzić do utraty płynności finansowej, a w efekcie do upadłości przedsiębiorcy. Dlatego kraje borykające się ze źle działającym systemem wymiaru sprawiedliwości poszukują rozwiązań alternatywnych, które zapewnią obywatelom bardziej efektywne dochodzenie roszczeń.

Parlament Europejski i Rada Europejska upatrują rozwiązania tego problemu m.in. poprzez stosowanie mediacji, stwierdzając, że „mediacja może stanowić oszczędną i szybką metodę pozasądowego rozwiązywania sporów cywilnych i handlowych dzięki możliwości dostosowania jej do indywidualnych potrzeb stron. Jest bardziej prawdopodobne, że ugody zawarte w drodze mediacji będą realizowane dobrowolnie i przyczynią się do utrzymania przyjaznych i wyważonych stosunków pomiędzy stronami. Tego rodzaju korzyści stają się jeszcze bardziej widoczne w sytuacjach obejmujących elementy transgraniczne”³.

Czas, aby także w Polsce dostrzeżono, że wprowadzenie mediacji do codziennej praktyki rozwiązywania sporów to sposób na:

• odciążenie wymiaru sprawiedliwości, a tym samym na oszczędności i możliwość lepszego wykorzystania zasobów wewnątrz wymiaru sprawiedliwości;
• zapobieganie bankructwom przedsiębiorców uwikłanych w wieloletnie procesy sądowe;
• poprawę konkurencyjności polskiej gospodarki przez uelastycznienie i usprawnienie oraz zapewnienie przewidywalności i transparentności systemu wymiaru sprawiedliwości;
• zapobieganie „emigracji jurysdykcyjnej” osób i przedsiębiorstw poszukujących lepszego wymiaru sprawiedliwości;
• stworzenie zapotrzebowania na zawód mediatora i poprzez to rozwój nowego segmentu rynku pracy.

Niedoceniona jeszcze w Polsce przewaga mediacji nad innymi metodami rozwiązywania sporów gospodarczych wyraża się w pięciu podstawowych aspektach:

1. CZAS - często kluczowy element w biznesie i mogący mieć znaczące konsekwencje ekonomiczne;
2. PIENIĄDZE - zablokowane w postępowaniu sądowym na poczet wpisu oraz jako koszt pełnomocników procesowych i koszt ekonomiczny czasu kadry zarządzającej;
3. PRZEWIDYWALNOŚĆ -  którą nie sposób osiągnąć decydując się na drogę sądową;
4. WPŁYW NA ROZSTRZYGNIĘCIE - czynnik nieosiągalny w procesie oraz arbitrażu;
5. MOŻLIWOŚĆ DALSZEGO ZACHOWANIA RELACJI – wartość dodana, praktycznie nie do osiągnięcia w procesie czy arbitrażu.

Są to okoliczności bardzo istotne w prowadzeniu każdej działalności gospodarczej, a wpływ na ich regulowanie przez samych przedsiębiorców jest nie do przecenienia.

Oprócz tak ewidentnych korzyści gospodarczych, jakie może przynieść sprawny system alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, warto dostrzec inne korzyści, nie tak oczywiste, ale równie cenne. W dobrze zorganizowanym wymiarze sprawiedliwości rozwiązywanie konfliktów powinno, w miarę możliwości, rozpoczynać się na najniższym poziomie instytucjonalizacji
i formalizacji, a przejście na wyższy poziom powinno się zasadniczo dokonywać dopiero wtedy, gdy wyczerpano możliwości rozwiązania konfliktu na niższym poziomie⁴.  Najważniejsze jest bowiem to, że mediacja leży w interesie społeczeństwa na poziomie makro, podobnie jak kwestia ochrony zdrowia, czy utrzymania transportu publicznego. Promowanie aktywnej postawy w dochodzeniu własnych praw, szeroko pojętej świadomości prawnej, kreowanie środowiska zaufania do drugiej strony obrotu gospodarczego oraz stwarzanie udogodnień w skutecznym dochodzeniu swoich praw, w długofalowej perspektywie, przyniesie niewymierne korzyści w postaci kształtowania silniejszego społeczeństwa obywatelskiego.

                W związku z powyższym, bardzo pożądana jest podjęta właśnie inicjatywa ustawodawcza wspierająca polubowne metody rozwiązywania sporów, która zaktywizuje środowisko sędziowskie w zakresie pouczania stron o korzyściach związanych z mediacją, pośrednio zobliguje zastępców procesowych do informowania o alternatywnych możliwościach rozwiązania sporu oraz stworzy ramy dla powstania grona wysoko wykwalifikowanych mediatorów. Równie istotne są zachęty finansowe przewidziane w projekcie ustawy, ale już w obecnym stanie prawnym efektywność mediacji jest nieporównywalnie wyższa:

• od postępowania sądowego - 13 razy szybsza i 5-krotnie tańsza;
• od postępowania arbitrażowego - 8 razy szybsza i 5-krotnie tańsza⁵.

Autor:

Anna Wąsowska, mediator, prawnik

* Stała mediatorka sądowa i prawniczka z wieloletnim doświadczeniem w prawie handlowym, gospodarczym, cywilnym i podatkowym. Doświadczenie zawodowe zdobyte w dużych firmach, w międzynarodowym środowisku oraz podczas prowadzenia prywatnej praktyki prawniczej i mediacyjnej.

Kontakt:

Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR

tel. +48 22 628 85 11, +48 726 621 240

e-mail: info@for.org.pl

Pliki do pobrania:

1469-mediacja-szansa-na-usprawnienie-wymiaru-sprawiedliwosci.pdf