Informacja prasowa:
Bez niezależnych sądów gospodarka rozwija się wolniej i zagrożone są wolności obywatelskie
W najnowszej analizie Forum Obywatelskiego Rozwoju Aleksander Łaszek i Marek Tatała pokazują wpływ niezależności sądownictwa na wzrost gospodarczy i wolności obywatelskie. Badania naukowe opierające się na różnych miarach niezależności sądów i doświadczeniach wielu krajów są zgodne, że niezależność sądownictwa jest stanem dobrym i pożądanym. Ponadto niezależne sądy są kluczowym elementem podziału władz w państwie, co z kolei pozwala na istnienie zasad państwa prawa. By skutecznie i sprawiedliwie rozstrzygać spory, sądy muszą być niezależne od innych władz, partii politycznych, prokuratury czy różnych grup interesu.
Jak pokazują dotychczasowe badania brak niezależności sądów oznacza, że sądy nie pełnią skutecznie swoich funkcji, co zniechęca to do zawierania umów (nie ma ich skutecznej egzekucji) i zmniejsza wielkość legalnego rynku. Poza tym bez niezależnych sądów osoby prywatne i firmy nie są wystarczająco chronione przed nadużyciami ze strony państwa, co osłabia bodźce do inwestowania. W konsekwencji gospodarka rozwija się wolniej. Badanie pokazują też, że im bardziej ograniczona niezależność sądów tym słabsza jest ochrona wolności obywatelskich i praw człowieka, a tym samym rośnie możliwości ich naruszania przez organy państwa.
Istnieje szereg indeksów mierzących niezależność sądów, zarówno formalną jak i faktyczną. Same formalne zapisy w konstytucji czy ustawach nie gwarantują faktycznej niezależności sądów. Rząd, zmieniając ustawy, może np. usuwać nieprzychylnych sobie sędziów. Choć żadna z metodologii pomiaru stopnia niezależności sądów nie jest doskonała, to poszczególne indeksy faktycznej niezależności sądów dają łącznie zbliżony obraz, w których krajach sądy działają bezstronnie. Ważnym czynnikiem wpływającym na niezależność jest ochrona sędziów przed arbitralnym skracaniem ich kadencji przez polityków.
Badania ekonometryczne pozwalają na analizę różnych czynników, które wpływają na wzrost gospodarczy oraz ocenę relatywnej roli każdego z nich, w tym niezależności sądów. Bazując na wynikach Voigt et al. (2015) można szacować, że gdyby poziom niezależności sądów w Polsce był mniejszy – taki jak np. w Rosji – to nasza gospodarka rosłaby o 0,3 pkt. proc. rocznie wolniej. W skrajnych przypadkach, takich jak Sierra Leone, Rwanda, Argentyna czy Pakistan, brak niezależnych sądów kosztował te państwa utratę ponad 10 proc. PKB w latach 1990–2008. Negatywny wpływ braku niezależnego wymiaru sprawiedliwości na współczesne gospodarki potwierdzają też badania stosujące inne miary (Rios-Figuerona i Staton, 2014). Również doświadczenia historyczne wskazują na znaczenie niezależności „trzeciej władzy”, np. w XVIII-wiecznej Wielkiej Brytanii kolejne reformy, zwiększające odrębność sędziów od monarchii, przyczyniały się do poprawy nastrojów gospodarczych i wzrostów na giełdzie (Klerman i Mahoney, 2005).
Proponowane przez PiS zmiany ustaw o Sądzie Najwyższym, Krajowej Radzie Sądownictwa i ustroju sądów powszechnych stanowiły, i nadal stanowią, zagrożenie dla faktycznej niezależności sądownictwa, a więc także dla tempa wzrostu gospodarczego i ochrony praw i wolności obywatelskich. Prezydenckie weta pod dwoma z ww. aktów zatrzymały największe niebezpieczeństwa dla niezależności sądów, ale nie usunęły szerokiej ingerencji Ministra Sprawiedliwości (i jednocześnie Prokuratora Generalnego) w sądownictwo powszechne.
Przeczytaj: Analiza 12/2017: Bez niezależnych sądów gospodarka rozwija się wolniej i zagrożone są wolności obywatelskie
Obejrzyj konferencję: Konferencja FOR: Bez niezależnych sądów gospodarka rozwija się wolniej i zagrożone są wolności obywatelskie
-
Analiza 12/2017: Bez niezależnych sądów gospodarka rozwija się wolniej i zagrożone są wolności obywatelskie | 2017-09-04
Aleksander Łaszek, Marek Tatała, Jan Toczyńskiwięcej