"Skutecznie promujemy wolność"

EN

2015-12-16

Analiza FOR 18/2015: Kryzys konstytucyjny, czyli jak politycy osłabiają praworządność w Polsce

Analiza FOR 18/2015: Kryzys konstytucyjny, czyli jak politycy osłabiają praworządność w Polsce

Synteza:

W rozdziale pierwszym tłumaczymy czym jest Trybunał Konstytucyjny i dlaczego jest on tak ważną dla nas wszystkich instytucją.

  • Trybunał Konstytucyjny wraz z innymi sądami i Trybunałem Stanu, stanowi odrębną i niezależną władzę, funkcjonującą obok władzy ustawodawczej oraz wykonawczej. Sędziowie TK, wybierani na dziewięcioletnią kadencję bez możliwości ponownego wyboru, są niezawiśli i podlegają jedynie samej Konstytucji.
  • Wiele decyzji TK miało fundamentalne znaczenia dla naszych wolności i ochrony gwarantowanych nam przez Konstytucję praw. W ostatnich latach Trybunał zajmował się m.in. tak ważnymi sprawami jak kwota wolna od podatku, prawo dostępu do informacji publicznej, wolność zgromadzeń, prawo do korzystania z obrońcy czy obecność Polski w Unii Europejskiej.

W rozdziale drugim pokazujemy jak rozpoczął się kryzys konstytucyjny za rządów PO-PSL i prezydentury Andrzeja Dudy.

  • Trzech (prof. Roman Hauser, prof. Andrzej Jakubecki i dr hab. Krzysztof Ślebzak) z pięciu sędziów wybranych za rządów PO-PSL zostało wybranych zgodnie z Konstytucją i zdaniem TK powinni zostać niezwłocznie zaprzysiężeni przez Prezydenta RP. Jednocześnie dwóch wybranych podczas tej samej kadencji Sejmu sędziów zostało wybranych niezgodnie z Konstytucją.
  • Prezydent Duda nie odebrał ślubowania od wybranych przez Sejm sędziów TK, nie podejmując jednocześnie żadnych działań w celu wyjaśnienia sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym.

W rozdziale trzecim pokazujemy jak Prawo i Sprawiedliwość i Prezydent Duda zaostrzyli kryzys konstytucyjny.

  • Spór konstytucyjny  został zaostrzony po ekspresowej nowelizacji ustawy o TK przez większość parlamentarną. Trybunał uznał, że część zapisów tej ustawy (np. możliwości reelekcji na stanowisko Prezesa Trybunału, wygaśnięcia kadencji dotychczasowego Prezesa i Wiceprezesa Trybunału po upływie trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy nowelizującej) są niezgodne z Konstytucją.
  • Ponadto TK w uzasadnieniu do wspomnianego wyżej wyroku potwierdził zgodność z Konstytucją RP wybór trzech sędziów w dniu 8 października 2015. Odebranie przysięgi od wybranych sędziów TK stanowi konstytucyjny obowiązek głowy państwa, ale Prezydent Duda do dnia publikacji analizy FOR tego nie zrobił. 
  • Kolejną nieudolną próbą eliminacji zaistniałego kryzysu konstytucyjnego przez PiS, były uchwały w sprawie wyboru pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego podjęte na posiedzeniu Sejmu w dniu 2 grudnia 2015 r.

W rozdziale czwartym pokazujemy jak rzekoma obrona porządku konstytucyjnego osłabia zaufanie do Trybunału.

  • Fakt, że działania Sejmu poprzedniej kadencji wykroczyły poza ramy konstytucyjne, nie może uzasadniać „przywracania ładu konstytucyjnego” w drodze podejmowania takich samych działań, wykraczających również poza te same ramy.
  • Rzekoma obrona ustawy zasadniczej jako argument dla tych niedopuszczalnych w demokratycznym państwie prawnym działań szkodzi porządkowi konstytucyjnemu. Najbardziej ucierpieć na tym może bowiem ranga i doniosłość Konstytucji RP, a także zaufanie do Trybunału Konstytucyjnego.
  • Według najnowszych badań CBOS Trybunał Konstytucyjny obok Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Najwyższej Izby Kontroli jest obdarzony dużym zaufaniem obywateli. 42% badanych, w marcu 2015 roku, dobrze oceniła działalność TK. Złej oceny udzieliło jedynie 12% respondentów. Znacznie gorzej wypadają oceny zaufania w stosunku do Sejmu. Respondenci ocenili jego działania pozytywnie jedynie w 20% przypadków. Aż 66% stanowią oceny negatywne.

W rozdziale piątym podkreślamy, że konstytucyjna zasada trójpodziału władzy nie może być tylko niewiążącym postulatem

  • Zasada trójpodziału władzy i związana z nią, konstytucyjnie gwarantowana, niezależność władzy sądowniczej stanowią podstawę państwa prawa. Zasadniczą rolę dla zapewnienia fundamentalnej dla jednostki wartości jaką jest wolność, a także poprawnych i pełnowartościowych relacji między władzami danego państwa pełni ich odrębność oraz wzajemne równoważenie się. Dlatego wskazane zasady podniesione zostały do rangi wartości konstytucyjnych.
     

Autorzy:
Marek Tatała; e-mail: marek.tatala@for.org.pl 
Małgorzata Świeca,
Karolina Wąsowska,
Michał Magdziak.